Instrumenti monetarne politike CBCG

Zakonom o Centralnoj banci Crne Gore ("Sl. list CG", br. 40/10, 46/10, 6/13 i 70/17) propisani su osnovni instrumenti monetarne politike Centralne banke:

• Operacije na otvorenom tržištu
• Kreditni poslovi
• Obavezna rezerva

Pored toga, Zakonom je predviđeno da u ostvarivanju ciljeva i izvršenju funkcija, Centralna banka može odlučiti o upotrebi drugih mjera i instrumenata monetarne politike.

Operacije na otvorenom tržištu

Operacije na otvorenom tržištu predstavljaju indirektni tržišni instrument monetarne politike kojim Centralna banka vrši kupovinu i prodaju hartija od vrijednosti sa ciljem regulisanja likvidnosti bankarskog sistema. Osim ovog, operacijama na otvorenom tržištu utiče se i na visinu i strukturu kamatnih stopa, kreditni potencijal banaka, njihovu kreditnu aktivnost, a samim tim i na ukupnu privrednu aktivnost u zemlji.

Operacije na otvorenom tržištu predstavljaju instrument monetarne politike kojim CBCG od banaka kupuje i bankama prodaje hartije od vrijednosti koje je emitovala država Crna Gora, države članice Evropske unije i međunarodne finansijske institucije ili druge hartije od vrijednosti koje Centralna banka ocijeni prihvatljivim.

Operacije na otvorenom tržištu Centralna banka može obavljati promptnom kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti. Centralna banka Crne Gore takođe kupovinu i prodaju hartija od vrijednosti sa određenom bankom može obavljati neposredno i terminskom kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti.

Kupovinu i prodaju hartija od vrijednosti CBCG može vršiti kao:

• Trajnu transakciju - kupovina i prodaja hartije od vrijednosti bez obaveze njihove ponovne prodaje, odnosno kupovine.
• Repo transakciju - kupovina i prodaja hartije od vrijednosti u kojoj prodavac prodaje kupcu hartije od vrijednosti za određenu cijenu, uz istoimenu obavezu da te hartije od vrijednosti plati kupcu po unaprijed utvrđenoj reotkupnoj cijeni na tačno utvrđeni datum.

Iako je zakonski omogućeno da Centralna banka Crne Gore sprovodi operacije na otvorenom tržištu, ovaj instrument monetarne politike do sada nije korišćen, jer zdrav bankarski sistem i makroekonomska stabilnost dosad nijesu zahtijevali aktiviranje ovog instrumenta.

Odluka o operacijama na otvorenom tržištu: Odluka o operacijama na otvorenom tržištu (»Sl. list Crne Gore« br. 15/11)

Kreditni poslovi

U slučaju potreba za likvidnošću banaka, Centralna banka može davati kredite bankama kao:

• Dnevni kredit za likvidnost
• Noćni kredit za likvidnost
• Kratkoročni kredit za likvidnost

Centralna banka može dati banci kredit za likvidnost pod uslovom da je banka solventna i da je kredit obezbijeđen hartijama od vrijednosti koje je emitovala država Crna Gora, države članice Evropske unije i međunarodne finansijske institucije ili drugim sredstvima obezbjeđenja koje Centralna banka ocijeni prihvatljivim, osim nepokretnosti. Minimalna nominalna vrijednost hartija od vrijednosti, odnosno tržišna  vrijednost drugih sredstava obezbjeđenja koja se daju za obezbjeđenje kredita za likvidnost mora iznositi 110% vrijednosti kredita. Ukoliko njihova tržišna vrijednost padne za više od 5 procentnih poena u odnosu na inicijalno ugovoreni procenat za obezbjeđenje tog kredita, banka je dužna da, na zahtjev Centralne banke,  obezbijedi dodatna sredstva obezbjeđenja ili da vrati dio kredita.

Dnevni kredit za likvidnost banka uzima ukoliko u toku radnog dana nema dovoljno sredstava za izvršavanje svih dospjelih obaveza i može ga koristiti pod uslovom da je za održavanje dnevne likvidnosti iskoristila 50% izdvojenih sredstava obavezne rezerve. CBCG na iznos pozajmljenih sredstava zaračunava kamatu, po stopi od 1,5% na godišnjem nivou.

Banka je dužna da dnevni kredit vrati Centralnoj banci istog radnog dana, najkasnije do isteka vremena predviđenog za razmjenu poruka za platne transakcije u skladu sa Dnevnim terminskim planom rada RTGS sistema. Ukoliko banka do predviđenog roka ne vrati dnevni kredit, CBCG bez zahtjeva banke, odobrava banci noćni kredit za likvidnost u iznosu nevraćenog dnevnog kredita.

Noćni kredit za likvidnost Centralna banka odobrava banci, ukoliko banka na kraju isteka vremena predviđenog za razmjenu poruka za platne transakcije nema dovoljno sredstava za izvršavanje dospjelih obaveza.  Na iznos odobrenog noćnog kredita, Centralna banka naplaćuje kamatu po stopi od 2% na godišnjem nivou.

Banka je dužna da noćni kredit, uključujući i pripadajuću kamatu, vrati Centralnoj banci narednog radnog dana do 10,00 časova. Ukoliko banka u propisanom roku ne vrati noćni kredit, CBCG za period od dana dospjelosti do dana naplate ovog kredita naplaćuje kamatu po stopi u visini stope zakonske zatezne kamate.

Kratkoročni kredit za likvidnost Centralna banka može odobriti banci koja ima kratkoročne poteškoće u održavanju likvidnosti. Centralna banka odobrava banci kratkoročni kredit na period do 180 dana. Banka je dužna da kratkoročni kredit vrati do isteka vremena predviđenog za razmjenu poruka za platne transakcije u skladu sa Dnevnim terminskim planom rada RTGS posljednjeg dana ugovorenog roka.

Centralna banka može jedanput zaključiti ugovor o obnavljanju kratkoročnog kredita pod istim uslovima, na dodatni rok od najviše 180 dana, sa bankom koja je prethodno usvojila program mjera za rješavanje problema nelikvidnosti  koji Centralna banka ocijeni prihvatljivim.

Na iznos kratkoročnog kredita Centralna banka naplaćuje kamatu po stopi od 2,5% na godišnjem nivou, uz uvećanje od 0,5 procentnih poena u slučaju odobravanja obnavljanja tog kratkoročnog kredita. Ukoliko banka u propisanom roku ne vrati kratkoročni kredit, CBCG do dana naplate ovog kredita obračunava kamatu po stopi u visini stope zakonske zatezne kamate.

Odluka o bližim uslovima za davanje kredita bankama u slučaju potreba za likvidnošću (»Sl. list Crne Gore« br. 82/17).

Obavezna rezerva

Osnovni instrument monetarne politike CBCG je obavezna rezerva. Centralna banka zahtijeva od banaka da drže obaveznu rezervu na računu Centralne banke (u zemlji i/ili inostranstvu).

Zbog specifičnosti crnogorske ekonomije, CBCG pomoću instrumenta obavezne rezerve primarno utiče na likvidnost bankarskog sistema, odnosno posredno utiče na stabilnost i povjerenje u bankarski sistem. CBCG ovim instrumentom takođe utiče na nivo kreditne aktivnosti banaka, odnosno posredno utiče na dalji proces multiplikacije novca (ponudu novca) u ekonomiji. Pored toga, promjenom instrumenta obavezne rezerve može se uticati i na ročnu strukturu depozita.

Osnovicu za obračun obavezne rezerve čine depoziti po viđenju i oročeni depoziti, osim depozita centralnih banaka. Stopa za obračun obavezne rezerve je 7,5% na dio osnovice koju čine depoziti po viđenju i depoziti ugovoreni sa ročnošću do jedne godine, odnosno do 365 dana, i 6,5% na dio osnovice koju čine depoziti ugovoreni sa ročnošću preko jedne godine, odnosno 365 dana. Obračunatu obaveznu rezervu banke izdvajaju na račun obavezne rezerve u zemlji i/ili na račune Centralne banke u inostranstvu i ne mogu je izdvajati i držati u drugom obliku. Obavezna rezerva se izdvaja u eurima. Na 50% sredstava obavezne rezerve, Centralna banka plaća bankama mjesečno, do osmog u mjesecu za prethodni mjesec, naknadu obračunatu po stopi od EONIA umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule.

Obračunski period  označava mjesečni period, od prvog do posljednjeg kalendarskog dana u mjesecu, za koji su banke dužne da obračunaju osnovicu. Period održavanja označava mjesečni period, od treće srijede u mjesecu i traje do dana koji prethodi trećoj srijedi sljedećeg mjeseca, u toku kojeg su banke dužne da održavaju propisanu obaveznu rezervu.

Banka koja ne izdvoji obaveznu rezervu u propisanom iznosu i rokovima, dužna je da za utvrđeni iznos nepravilno obračunate ili neblagovremeno izdvojene obavezne rezerve mjesečno plaća naknadu, po godišnjoj kamatnoj stopi od 12%.

Banka može koristiti do 50% obavezne rezerve za održavanje dnevne likvidnosti: ukoliko sredstva vrati istog dana ne plaća naknadu, a ukoliko ih ne vrati istog dana plaća mjesečno naknadu po godišnjoj kamatnoj stopi od 12%.

Odluka o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore ("Sl. list Crne Gore" br. 88/17).

Instrument obavezne rezerve mijenjan je više puta od osnivanja CBCG.

Osnovica za obračun obavezne rezerve:

• Od januara 2018: depoziti po viđenju i oročeni depoziti, osim depozita centralnih banaka;
• Od oktobra 2011: depoziti po viđenju i oročeni depoziti;
• Od februara 2009. do oktobra 2011: depoziti po viđenju i oročeni depoziti;
• Od januara 2008. do februara 2009: prosječno nedjeljno stanje depozita javnog sektora bez obzira na ročnost i depozita po viđenju i oročenih depozita ostalih sektora sa rokom dospijeća kraćim od dvije godine, uz primjenu diferencirane stope;
• Od aprila 2006. do januara 2008: prosječno nedjeljno stanje depozita po viđenju i oročenih sa rokom dospijeća kraćim od godinu dana, uz primjenu diferencirane stope;
• Od sredine avgusta 2004: prosječno nedjeljno stanje depozita po viđenju i oročenih do 30 dana;
• Od aprila 2003. do avgusta 2004: prosječno dvonedjeljno stanje depozita po viđenju i oročenih depozita do 30 dana;
• Od januara 2002. do aprila 2003: prosječno dvonedjeljno stanje depozita po viđenju u eurima i ostalih depozita po viđenju u drugim valutama.

Stopa obavezne rezerve:

• Od marta 2017: 7,5% na dio osnovice koju čine depoziti po viđenju i depoziti ugovoreni sa ročnošću do jedne godine, odnosno do 365 dana i 6,5% na dio osnovice koju čine depoziti ugovoreni sa ročnošću preko jedne godine odnosno preko 365 dana;
• Od oktobra 2011. do marta 2017: 9,5% na dio osnovice koju čine depoziti po viđenju i depoziti ugovoreni sa ročnošću do jedne godine, odnosno do 365 dana i 8,5% na dio osnovice koju čine depoziti ugovoreni sa ročnošću preko jedne godine odnosno do 365 dana;
• Od juna 2009. do oktobra 2011: 10%;
• Od februara 2009. do juna 2009: 11%;
• Od januara 2008. do februara 2009: 19% na depozite javnog sektora, bez obzira na ročnost, na depozite po viđenju i oročene depozite ostalih sektora čiji je rok do dospijeća, na dane obračunavanja obavezne rezerve, kraći od 180 dana, a 2% na oročene depozite ostalih sektora, čiji je rok do dospijeća, na dane obračunavanja obavezne rezerve, duži od 180 dana, a kraći od dvije godine;
• Od aprila 2006. godine do januara 2008: 19% na depozite po viđenju i oročene depozite čiji je rok do dospijeća, na dane obračunavanja obavezne rezerve, kraći od 90 dana, a 5% na oročene depozite čiji je rok do dospijeća, na dane obračuna obavezne rezerve, duži od 90, a kraći od godinu dana;
• Od aprila 2003. do aprila 2006: 23% na depozite po viđenju i depozite oročene do 30 dana;
• Od novembra 2002. do aprila 2003: 50% na depozite po viđenju;
• Od jula do novembra 2002: 60% na depozite po viđenju;
• Od marta do jula 2002: 70% na depozite po viđenju;
• Od januara do marta 2002: 80% na depozite po viđenju;
• Do januara 2002: 100% na depozite po viđenju.

Izdvajanje obavezne rezerve:

• Od marta 2017. godine: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu;
• Od januara 2016. do marta 2017. godine: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu, do 25% u obliku državnih zapisa koje je emitovala Crna Gora bilo koje ročnosti;
• Od kraja februara 2015. godine: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu, do 25% u obliku državnih zapisa koje je emitovala Crna Gora bilo koje ročnosti i dodatnih 10% u obliku državnih zapisa koje je emitovala Crna Gora ročnosti do 182 dana;
• Od januara 2015. godine: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu, i do 35% u obliku državnih zapisa Crne Gore ročnosti do 182 dana;
• Od januara 2014. godine: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu, do 30% u obliku državnih zapisa Crne Gore ročnosti do 182 dana i do 13% u obliku državnih zapisa Crne Gore ročnosti do 91 dan;
• Od aprila 2012: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu; do 35% u obliku državnih zapisa Crne Gore;
• Od juna 2009: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu; do 25% u obliku državnih zapisa Crne Gore;
• Od februara 2009. do juna 2009: na račun obavezne rezerve u zemlji, na račune CBCG u inostranstvu; do 20% u obliku državnih zapisa Crne Gore;
• Od januara 2008. do februara 2009: na račun obavezne rezerve u zemlji (kod CBCG), na račun CBCG u inostranstvu;
• Od aprila 2006. godine do januara 2008: na račun obavezne rezerve u zemlji (kod CBCG), na račun CBCG u inostranstvu; do 10% u obliku državnih zapisa Republike Crne Gore;
• Od aprila 2003. do aprila 2006: na račun obavezne rezerve u zemlji (kod CBCG), na račun CBCG u inostranstvu; do 25% u obliku državnih zapisa Crne Gore;
• Od 2002. do aprila 2003: na račun obavezne rezerve u zemlji (kod CBCG), do 10% u obliku državnih zapisa Republike Crne Gore.

Kamatna stopa na izdvojenu obaveznu rezervu:

• Od marta 2017. godine: na 50% sredstava obavezne rezerve Centralna banka plaća bankama mjesečno, do osmog u mjesecu za prethodni mjesec, naknadu obračunatu po stopi od EONIA umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule;
• Od januara 2016. do marta 2017. godine: na iznos sredstava koji predstavlja razliku između 50% ukupnih sredstava obavezne rezerve i iznosa sredstava koja su izdvojena u obliku državnih zapisa, a najviše na 25% ukupnih sredstava obavezne rezerve Centralna banka plaća bankama mjesečno, do osmog u mjesecu za prethodni mjesec, naknadu obračunatu po stopi od EONIA (Euro OverNight Index Average) umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule;
• Od januara 2015: na 15% sredstava obavezne rezerve Centralna banka plaća banci mjesečno naknadu obračunatu po stopi od EONIA (Euro OverNight Index Average) umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule;
• Od januara 2014: na 7% sredstava obavezne rezerve Centralna banka plaća banci mjesečno naknadu obračunatu po stopi od EONIA (Euro OverNight Index Average) umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule;
• Od januara 2013: na 15% sredstava obavezne rezerve Centralna banka plaća banci mjesečno naknadu obračunatu po stopi od EONIA (Euro OverNight Index Average) umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule;
• Od aprila 2012: na 15% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka obračunava i plaća kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od juna 2009: na 25% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka obračunava i plaća kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od februara 2009. do juna 2009: na 30% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka obračunava i plaća kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od januara 2008. do februara 2009: na 50% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka obračunava i plaća kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od aprila 2006. godine do januara 2008: na 40% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka obračunava i plaća kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od aprila 2003. do aprila 2006: na 25% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka obračunava i plaća kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od jula 2002. do aprila 2003: na 40% izdvojenih sredstava na računu rezervi Centralna banka je obračunavala i plaćala kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou;
• Od januara do 1. jula 2002: na sredstva deponovana na računu rezerve nije se plaćala kamata.

Kamatna stopa na pogrešno obračunatu i u propisanom roku neizdvojenu obaveznu rezervu:

• Od januara 2002: 12% na godišnjem nivou.

Uslovi korišćenja obavezne rezerve za likvidnost:

Banke mogu najviše 50% obavezne rezerve koristiti za likvidnost beskamatno, ako sredstva vrate do kraja istog radnog dana. Na iznos obavezne rezerve koji banka ne vrati do kraja istog radnog dana, CBCG obračunava kamatu mjesečno po stopi:

• Od oktobra 2011: 12% na godišnjem nivou;
• od juna 2009 do oktobra 2011: 7% na godišnjem nivou;
• od aprila 2006. godine do juna 2009: 11% na godišnjem nivou;
• do aprila 2006: 12% na godišnjem nivou.