Takođe, izuzetna mi je prilika i privilegija  da ovdje, među nama, pozdravim guvernera Centralne banke Ruske federacije gospodina Sergeja Ignatieva, zamjenika predsjednika Bundesbanke profesora Zeitlera, guvernera Banke Albanije gospodina Fullanija, visoke goste iz centralnih banaka SAD, Švajcarske, Grčke, Bosne i Hercegovine i Makedonije. 

Dame i gospodo, 

Emitovanje novca na teritoriji današnje Crne Gore seže u daleku prošlost ali je  za crnogorsku dinastiju Petrovića, kao utemeljivače današnje crnogorske državnosti, prirodno i vezano izdavanje crnogorskog državnog novca. 

Umni državnik i vizionar vladika Petar II Petrović Njegoš nažalost nije uspio, da zbog prerane smrti, dovede do kraja svoj projekat sa poznatim bankarom toga doba Rotšildom o izdavanju prvog crnogorskog novca Peruna.  

Ono što nije uspio Vladika Rade, ni njegov naslednik Danilo, ostvario je u narednom vijeku Knjaz, kasnije Kralj Nikola.  

Kao što je mudro državnički vodio malu i siromašnu Crnu Goru na prostoru gdje su se vjekovima sudarale civilizacije, a i velike sile toga doba, tako je 30 godina nakon međunarodnog priznanja na Berlinskom kongresu uspio da zaokruži državni suverenitet Crne Gore izdavanjem prvog crnogorskog državnog novca Perpera.   

Izgleda da je ova istorijska odluka, prema Memoarima vojvode  Gavra Vukovića, ministra inostranih djela Knjaževine Crne Gore i spisima Miloja Jovanovića, načelnika u Ministarstvu finansija i građevina donijeta na vijećanju kod knjaza Nikole nakon posjete Nika Matanovića, ministra finansija Crne Gore, Beču.  

Naime, tada su se okupile mnoge ugledne ličnosti iz crnogorskog javnog života: Lazar Tomanović, Marko Đukanović, Filip Jergović, Jovan Popović, Slavko Ramadanović i na bazi sučeljavanja različitih mišljenja i izrečenih sugestija, donijeta je odluka o imenu i načinu izdavanja crnogorskog novca. 

Uvođenju sopstvene valute prethodile su, nakon međunarodnog priznanja, opsežne reforme institucionalne strukture tj. aparata vlasti i državne uprave, krunisane donošenjem modernog Ustava 1905. godine, a usmjerene dostizanju evropskih standarda toga doba. 

Tadašnje ekonomske reforme započete su reprogramiranjem u međuvremenu nastalih javnih dugova i sređivanjem državnih finansija kroz uspostavljanje savremenog budžetskog sistema, donošenjem Zakona o Budžetu 1901.g. i uspostavljanjem  parlamentarne kontrole državnih finansija 1906. godine.  

Nakon toga najprije ukazom, a kasnije zakonom, postepeno je u monetarni sistem uveden najprije sitni, zatim srebrni, pa zlatni i na kraju papirni novac. Sklapanjem monetarne konvencije sa Austro-Ugarskom Perper je izjednačen sa Krunom i na teritoriji Austro-Ugarske tretiran kao ravnopravna novčana jedinica.

Uslijedilo je osnivanje više štedionica i banaka (Nikšićka, Podgorička, Crnogorska, Hipotekarna, Narodna privilegovana banka Crne Gore) i priliv investicionog kapitala, naročito austrijskog i italijanskog. 

Na žalost, utapanjem države Crne Gore u Srbiju crnogorski Perper, uprkos istoj realnoj podlozi, utopio se u srbijanski Dinar po administrativno prepolovljenoj vrijednosti. Jedna od najrjeđih i najljepših kovanica pretapana je u zlato jer je, zbog diskriminatorskog kursa prema srbijanskom Dinaru, ono više vrijedjelo.  

Kada sada, sa ove istorijske distance i na osnovu dešavanja u poslednjih 5 do 10 godina, sagledamo što se sa našom državom i ekonomijom dešavalo krajem 19. i početkom 20. vijeka izgleda da Markesovski poslije »sto godina samoće« prolazimo kroz sve one procese koje smo već jednom prošli. Istina sada u mnogo kraćem periodu i ne možda istim redosledom.  

Da li smo kao narod, zbog nedovoljnog istorijskog pamćenja osuđeni da ponavljamo neka događanja iz prošlosti? 

U svakom slučaju iz sudbine Perpera, ekonomske i crnogorske istorije uopšte, možemo izvući dvije poruke: 

- prvo, da bi prvi crnogorski državni novac mogao biti i poslednji i da se nećemo odreći evropskog novca koji smo, dostojno mudrosti Petrovića, najprije uvođenjem njemačke marke, a zatim Eura, prihvatili; 

- drugo, da ćemo izvući istorijsku pouku iz činjenice da su Crna Gora i Crnogorci doživljavali društveni i ekonomski prosperitet samo onda kada su neposredno odlučivali i sami kreirali svoju sudbinu.

Zetski dom, Cetinje

05. 05. 2006. godine